مقدمه
سندرم روده تحریک‌پذیر (Irritable Bowel Syndrome – IBS) یکی از شایع‌ترین اختلالات گوارشی عملکردی است که با علائمی مانند درد شکمی، نفخ، اسهال و یبوست مزمن مشخص می‌شود. تخمین زده می‌شود که حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد جمعیت جهان درجاتی از IBS را تجربه می‌کنند. عوامل متعددی در بروز و تشدید این سندرم نقش دارند، از جمله استرس، تغییرات میکروبیوم روده و رژیم غذایی.
در میان عوامل غذایی، مصرف لبنیات همواره مورد توجه بوده است. بسیاری از بیماران IBS گزارش می‌دهند که مصرف شیر و فرآورده‌های لبنی علائمشان را تشدید می‌کند. مکانیسم‌های احتمالی شامل عدم تحمل لاکتوز، وجود پروتئین‌های حساسیت‌زا مانند کازئین، و چربی اشباع بالا است.
مکانیسم‌های احتمالی اثر لبنیات بر IBS
۱. عدم تحمل لاکتوز
شیر و بسیاری از لبنیات حاوی قند لاکتوز هستند. در افرادی که دچار کمبود آنزیم لاکتاز هستند، لاکتوز هضم‌نشده وارد روده بزرگ می‌شود و توسط باکتری‌ها تخمیر می‌گردد. این فرآیند منجر به تولید گاز، نفخ، اسهال و درد شکمی می‌شود. این علائم مشابه با تظاهرات IBS هستند و می‌توانند شدت آن را افزایش دهند.
۲. پروتئین‌های لبنیات (کازئین و وی)
برخی بیماران IBS به پروتئین‌های موجود در لبنیات مانند کازئین حساس هستند. مصرف این پروتئین‌ها ممکن است التهاب خفیف مخاط روده و تحریک علائم را تشدید کند.
۳. چربی اشباع بالا
محصولات لبنی پرچرب می‌توانند حرکات روده را تغییر داده و باعث اسهال یا درد شکمی شوند. این اثر به ویژه در افرادی که نوع IBS-D (اسهالی) دارند، بیشتر مشاهده می‌شود.
۴. نقش FODMAPs
لاکتوز به عنوان یکی از گروه‌های کربوهیدرات‌های قابل تخمیر و کم‌قابلیت جذب (FODMAPs) شناخته می‌شود. رژیم غذایی کم-FODMAP یکی از روش‌های موفق مدیریت IBS است و حذف لبنیات پرلاکتوز نقش مهمی در کاهش علائم دارد.
مرور مطالعات علمی
| مطالعه | طراحی | نتایج کلیدی | منبع |
|---|---|---|---|
| Ong DK et al. (2010) | کارآزمایی بالینی | رژیم کم-FODMAP باعث کاهش علائم IBS شد؛ حذف لبنیات پرلاکتوز مؤثر بود | PubMed 20659225 |
| Böhn L et al. (2015) | کارآزمایی تصادفی | ۷۰٪ بیماران IBS با رژیم کم-FODMAP بهبود علائم داشتند؛ لبنیات نقش کلیدی داشت | PubMed 26048206 |
| McKenzie YA et al. (2016) | مرور نظام‌مند | محدودیت لاکتوز به کاهش علائم IBS کمک می‌کند؛ جایگزین‌های فاقد لاکتوز توصیه می‌شوند | PubMed 27402834 |
| Staudacher HM et al. (2012) | مطالعه مداخله‌ای | کاهش مصرف شیر و پنیر باعث بهبود علائم گوارشی شد | PubMed 22399122 |
جدول مقایسه‌ای لبنیات و جایگزین‌ها در مدیریت IBS
| نوع محصول | لاکتوز | چربی اشباع | احتمال تشدید علائم IBS | جایگزین پیشنهادی |
|---|---|---|---|---|
| شیر کامل | زیاد | بالا | زیاد | شیر بادام / شیر سویا |
| شیر کم‌چرب | متوسط | کم | متوسط | شیر بدون لاکتوز |
| پنیر پرچرب | کم (در انواع کهنه) | بالا | متوسط تا زیاد | پنیر بدون لاکتوز / توفو |
| ماست | متوسط | متغیر | متوسط | ماست پروبیوتیک بدون لاکتوز |
| بستنی | زیاد | بالا | زیاد | بستنی گیاهی (بادام، نارگیل) |
تحلیل
- مصرف لبنیات در بیماران IBS باید با دقت مدیریت شود.
- لبنیات پرلاکتوز (مانند شیر و بستنی) بیشترین پتانسیل برای تشدید علائم دارند.
- لبنیات تخمیری یا فاقد لاکتوز (مثل ماست پروبیوتیک یا شیر بدون لاکتوز) در برخی بیماران بهتر تحمل می‌شوند.
- جایگزین‌های گیاهی مانند شیر سویا، شیر بادام و محصولات گیاهی فاقد لاکتوز می‌توانند گزینه‌های مناسبی برای بیماران باشند.
نتیجه‌گیری
- لبنیات می‌توانند علائم سندرم روده تحریک‌پذیر را در بسیاری از بیماران تشدید کنند، به‌ویژه به دلیل عدم تحمل لاکتوز و چربی اشباع بالا.
- حذف یا کاهش لبنیات پرلاکتوز و جایگزینی آن‌ها با محصولات بدون لاکتوز یا گزینه‌های گیاهی می‌تواند بخشی از درمان رژیمی مؤثر در IBS باشد.
- استفاده از رژیم غذایی کم-FODMAP که مصرف لبنیات پرلاکتوز را محدود می‌کند، از نظر علمی به عنوان یکی از موفق‌ترین مداخلات برای مدیریت IBS شناخته می‌شود.
- لازم است بیماران به‌طور فردی بررسی شوند، زیرا میزان تحمل لبنیات در هر فرد متفاوت است.
منابع
- Ong DK, et al. (2010). Manipulation of dietary short chain carbohydrates alters the pattern of gas production and genesis of symptoms in irritable bowel syndrome. PubMed 20659225
- Böhn L, et al. (2015). Diet low in FODMAPs reduces symptoms of irritable bowel syndrome. PubMed 26048206
- McKenzie YA, et al. (2016). British Dietetic Association systematic review and evidence-based practice guidelines for the dietary management of irritable bowel syndrome. PubMed 27402834
- Staudacher HM, et al. (2012). Comparison of symptom response following advice for a diet low in fermentable carbohydrates (FODMAPs) versus standard dietary advice in patients with IBS. PubMed 22399122
برای مطالعه بیشتر
